POCZĄTKI:
Osadnictwo
na wzgórzu zamkowym w Oświęcimiu istniało już w XI wieku, jednak w dokumentach nazwa miasta pojawia się dopiero pod koniec XII wieku, kiedy
istniała tu już rozległa kasztelania. Około roku 1272 Oświęcim otrzymał prawa miejskie -
potwierdzone przez Mieszka I księcia cieszyńskiego 3 września 1291 roku.
Na pamiątkę tego wydarzenia współcześnie co roku we wrześniu odbywa się w
Oświęcimiu hucznie celebrowane Święto Miasta.
OKRES
ŚWIETNOŚCI:
Od końca XIII wieku Oświęcim był ważnym punktem na szlaku solnym - miał przywilej składowania i handlu solą wielicką najlepszej jakości, miał nawet swoje miary soli - tzw. "bałwany oświęcimskie". Posiadał również przywilej sądowniczy, prawo do składowania i handlu ołowiem, prawo poboru opłat od dwóch mostów na Wiśle oraz utrzymywania komór celnych. Oświęcim znany był również z handlu rybami, które dostarczano stąd nawet na królewski dwór w Krakowie.
W 1457 roku księstwo oświęcimskie zostało
włączone do Korony Polskiej. Kiedy pół wieku później wielki pożar zniszczył
znaczną część miasta i zamek, król Aleksander Jagiellończyk zwolnił miasto od
podatków na 15 lat i nakazał odbudowę całego zamku i fortyfikacji z systemem baszt, a także naprawę murów miejskich. Prace przy odbudowie Oświęcimia
trwały do 1534 roku. Najstarsza część zamku i fragment muru obronnego z basteją
przy wschodniej ścianie wieży obronnej pochodzą z tego właśnie okresu. XVI wiek
był bardzo pomyślny dla Oświęcimia. W obrębie murów miejskich znajdował
się kościół parafialny z cmentarzem, rynek, ratusz i kościół dominikański. Poza
ich obrębem, w rejonie dzisiejszej ul. Mikołajskiej, stał szpital - przytułek
dla ubogich z drewnianym kościołem św. Mikołaja i cmentarzem.
WOJNY I
ROZBIORY:
Okres pomyślności i dobrobytu mieszkańców zakończyło zdobycie miasta przez Szwedów w 1655 roku. Z pięciuset domów pozostało dwadzieścia, z dwustu rzemieślników - zaledwie sześciu, skład solny przestał funkcjonować, zamek i kościół św. Mikołaja były w stanie ruiny. W 1676 roku w mieście mieszkało zaledwie 114 osób. Przez prawie 200 lat Oświęcim nie mógł podźwignąć się z upadku po "potopie" szwedzkim i kataklizmach, które nastąpiły bezpośrednio po nim.
W 1772
roku księstwo oświęcimskie, w wyniku I rozbioru Polski, znalazło się
w granicach zaboru austriackiego jako część Galicji. Dziesięć lat później,
na mocy dekretu cesarskiego
o kasacji zakonów, zniesiono klasztor dominikański w Oświęcimiu. Zlikwidowano
również cmentarz parafialny przy kościele Wniebowzięcia NMP i założono nowy -
poza obrębem miasta.
WIEK
XIX/XX - CZAS ROZKWITU:
Przełomowym okresem dla Oświęcimia była połowa XIX wieku, kiedy to stał się ważnym węzłem kolejowym na trasie Kraków - Wiedeń. Do wybuchu II wojny światowej powstawały i działały tu zakłady przemysłowe - m.in. papownia, garbarnia, Fabryka Wódek i Likierów Jakuba Haberfelda, fabryka nawozów, fabryki konserw rybnych "Ostryga" i "Atlantic", Fabryka Maszyn Rolniczych "Potęga - Oświęcim", Zjednoczone Fabryki Maszyn i Samochodów "Praga - Oświęcim". W fabryce samochodów montowano - początkowo na podwoziach sprowadzanych z Czech - trzy typy samochodów "Praga - Oświęcim": Piccolo, Alfa i Grand. Ogółem wyprodukowano ich około 1700 sztuk, znane były z bardzo wytrzymałej konstrukcji i solidnego wykonania. "Pragą - Oświęcim" jeździł słynny tenor Jan Kiepura, aktorka kabaretowa Loda Halama i znakomity malarz Wojciech Kossak. Do dziś zachował się tylko jeden egzemplarz samochodu "Praga - Oświęcim" - model Piccolo, który znajduje się w Muzeum Motoryzacji w Otrębusach koło Warszawy. Można go było oglądać w Oświęcimiu w maju 2012 roku w Miejskiej Bibliotece Publicznej - Galeria Książki. Samochód był główną atrakcją wystawy poświęconej przedwojennej gospodarce Oświęcimia.
W XIX wieku
miało również miejsce kilka groźnych w skutkach powodzi i pożarów miasta, które
stały się katalizatorami rozwoju budownictwa na terenie miasta w II poł. XIX
i na początku XX wieku zgodnie z najnowszymi europejskimi nurtami
architektonicznymi.
W 1910 roku utworzono Starostwo Oświęcimskie, którego biura umieszczono w odbudowanym zamku. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku również w zamku
mieściły się biura starosty oświęcimskiego powiatu politycznego, wchodzącego od
1919 roku w skład województwa krakowskiego.
II WOJNA
ŚWIATOWA:
Od
początku II wojny światowej Oświęcim znajdował się w granicach III Rzeszy i
nosił niemiecką nazwę Auschwitz. Na obrzeżach miasta Niemcy utworzyli obóz
koncentracyjny KL Auschwitz-Birkenau - miejsce masowej zagłady ludzi z całej
Europy. Rozpoczęli również przebudowę miasta i budowę fabryki IG Farben w
Dworach koło Oświęcimia. Podczas okupacji mieszkańcy miasta Oświęcim, mimo że
byli poddawani okrutnym prześladowaniom ze strony hitlerowskich władz,
z narażeniem życia nieśli pomoc więźniom obozu KL Auschwitz -Birkenau. W dniu 27 stycznia 1945 roku Oświęcim został
oswobodzony spod okupacji hitlerowskiej.
LATA
POWOJENNE:
Zaraz po wojnie, jeszcze w 1945 roku zaczęły działać w Oświęcimiu cztery zakłady pracy. Życie w mieście powoli wracało do normy. W 1947 roku powstało na terenie byłego obozu KL Auschwitz -Birkenau Państwowe Muzeum w Oświęcimiu.
W 1951
roku utworzono powiat oświęcimski, który do 1975 roku wchodził w skład
województwa krakowskiego. W 1975 roku, w wyniku reformy administracyjnej,
przestał istnieć powiat,
a miasto znalazło się w obrębie nowo utworzonego
województwa bielskiego. Od 1999 roku
Oświęcim znów jest stolicą powiatu i tak
jak kilka stuleci wstecz - znów należy do województwa małopolskiego
ze stolicą w Krakowie.
Burzliwe dzieje Oświęcimia oraz baśnie i legendy krążące od dawna wśród mieszkańców miasta doczekały się wydań książkowych, wśród nich warto wymienić:
- Kronikę Oświęcimia autorstwa
Elżbiety Skalińskiej-Dindorf, ta obszerna publikacja składa się z kilku tomów.
Część I i II prezentuje historię Oświęcimia na tle dziejów ziemi
oświęcimsko-zatorskiej od czasów najdawniejszych do 1772 r. Część III i IV
Kroniki opisuje dzieje miasta od 1772 po czasy współczesne - do 2003 r.
- Opowieści spod zamkowej góry Jana
Ptaszkowskiego - zbiór baśni, legend
oraz interesujących opowieści dotyczących ciekawych postaci i zdarzeń z
przeszłości miasta.
Zainteresowani szczegółowymi informacjami dotyczącymi zabytków miasta
Oświęcimia, jego historii oraz walorów przyrodniczo-krajobrazowych ziemi
oświęcimskiej mogą sięgnąć również po folder Zabytki Oświęcimia oraz przewodnik turystyczny Oświęcim i ziemia oświęcimska (obie pozycje dostępne na naszej
stronie w wersji do pobrania).